Z SALONÓW LITERACKICH

Odsłony: 114

Księgi Jakubowe imponują literackim rozmachem,  wielością poziomów i możliwych interpretacji. Olga Tokarczuk pełnymi garściami czerpie z tradycji powieści historycznej, poszerzając jednocześnie jej granice gatunkowe. Z ogromną dbałością o szczegóły przedstawia realia epoki, architekturę, ubiory, zapachy. Odwiedzamy szlacheckie dwory, katolickie plebanie i żydowskie domostwa, rozmodlone i zanurzone w lekturze tajemniczych pism. Na oczach czytelników pisarka tka obraz dawnej Polski, w której egzystowały obok siebie chrześcijaństwo, judaizm, a także islam.

“Księgi Jakubowe”  Olgi Tokarczuk ukazały się 23 października 2014 roku. Autorka nad swoją książka pracowała 7 lat. Powieść błyskawicznie została okrzyknięta jednym z najważniejszych dzieł współczesnej polskiej literatury. Monumentalna historia żydowskiego mistyka Jakuba Franka zafascynowała krytyków i przede wszystkim czytelników.

Rok 1752. Do Rohatyna na Podolu przybywają kasztelanowa Katarzyna Kossakowska i towarzysząca jej poetka Elżbieta Drużbacka. Jednym z gości na powitalnej kolacji jest miejscowy proboszcz Benedykt Chmielowski, autor pierwszej polskiej encyklopedii. Ksiądz i poetka, osoby rozmiłowane w księgach, szybko znajdują wspólny język – rozpoczynają rozmowę, którą później kontynuować będą  w listach.

Nieco później, także na Podolu, pojawia się młody, przystojny i charyzmatyczny Żyd – Jakub Lejbowicz Frank. Tajemniczy przybysz z odległej Smyrny zaczyna głosić idee, które szybko dzielą społeczność żydowską.

Księgi Jakubowe bardzo szybko podbiły listy bestsellerów, stały się też przedmiotem analiz literackich i historycznych.

W recenzji Ksiąg Jakubowych, jaka ukazała się w Gazecie Wyborczej, Przemysław Czapliński napisał:

“Powieść Tokarczuk rewoltuje obraz życia religijnego w XVIII w., ale też odmienia postrzeganie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Rewizję swoją pisarka rozgrywa na rewersie „Trylogii”. Sienkiewicz, chcąc uzyskać obraz wyidealizowany, musiał przedstawić Polskę szlachecką z perspektywy szlacheckiej – podrzędna pozycja kobiet, dominacja jednego wyznania, okrutna hierarchia społeczna, dystrybucja bogactwa i biedy nabierały charakteru koniecznego. W „Księgach Jakubowych” konieczność znika, więc hierarchia odsłania się jako przemoc. U Sienkiewicza wojna wkraczająca do Polski jest zakłóceniem dobrego ładu. W powieści Tokarczuk, dziejącej się sto lat później, porządek społeczny pozostał bez zmian, ale jawi się on jako mieszanina bałaganu i przemocy w majestacie prawa.”

Z kolei Justyna Sobolewska na łamach „Polityki” napisała:

“Tokarczuk udowodniła, że można napisać ponad 900-stronicową powieść, pełną malarskich opisów, dysput religijnych i listów, która trzyma w napięciu. Taka jest jej wersja historii autentycznej postaci słynnego Jakuba Franka i niezwykle ciekawa panorama XVIII-wiecznej Polski.”

A kim jest sama autorka tego monumentalnego dzieła?

Olga Tokarczuk to jedna z najbardziej cenionych na świecie i najczęściej nagradzanych polskich pisarek. Urodzona w 1962 roku w Sulechowie, ukończyła psychologię na Uniwersytecie Warszawskim. Wraz z pierwszymi sukcesami literackimi zrezygnowała z pracy jako psychoterapeutka i przeniosła się w Sudety – obecnie mieszka w Krajanowie koło Nowej Rudy. Chociaż jej pierwsze opowiadania drukowane były w „Na Przełaj” już w 1979 roku, za jej faktyczny debiut literacki uważa się Podróż ludzi Księgi z 1993, który zapewnił jej Nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek.
Kolejne publikacje ugruntowały pozycję Tokarczuk jako jednej z najciekawszych i najpopularniejszych polskich autorek, jednocześnie bardzo cenionej przez krytyków literackich i społeczność czytelniczą. Wielokrotnie nominowana do Nagrody Literackiej NIKE (za każdym razem odbierała nagrodę czytelników) została jej laureatką w 2008 roku dzięki powieści Bieguni.  Na swoim koncie ma również Paszport Polityki, Nagrodę Fundacji im. Kościelskich  i Międzynarodową Nagrodę Vilenica. W 2010 roku przyznano jej Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Książki Tokarczuk przetłumaczono na niemiecki, angielski, francuski, hiszpański, węgierski, litewski, czeski, duński, estoński, serbski, szwedzki i włoski. Na podstawie jej prozy powstało kilka inscenizacji teatralnych, spektakli Teatru Telewizji i film (Żurek, 2003) w reżyserii Ryszarda Brylskiego). Pisarka prowadziła warsztaty prozatorskie w Studium Literacko- Artystycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego i zajęcia z twórczego pisania na Uniwersytecie Opolskim.

Jej twórczość wyróżniają inspiracje teoriami psychologicznymi i antropologicznymi, które stanowią podłoże dla swobodnej wyobraźni. W magicznie przekształcanym świecie przedstawionym elementy rzeczywistości mieszają się z fikcją, stwarzając przestrzeń do zadawania pytań filozoficznych.

Poza powieściami pisarka wydała też zbiory swoich opowiadań: Gra na wielu bębenkach (2001) i Ostatnie historie (2004) oraz eseje tj. Lalka i perła (2000), który jest nowym odczytaniem powieści Prusa z końca XIX wieku czy Moment niedźwiedzia (2012), gdzie artystka silnie angażuje się w ruch proekologiczny, pacyfistyczny, feministyczny i w obronę praw człowieka jako członkini Zielonych 2004. W październiku 2014 ukazała się jej najnowsza powieść: Księgi Jakubowe, za którą otrzymała Nagrodę NIKE 2015. Jej akcja toczy się na Podolu w XVII wieku. Bohaterem jest żydowski mistyk i reformator religijny Jakub Frank

 

Olga Tokarczuk w ciągu ostatniego roku, promując Księgi Jakubowe, odbyła ponad 50 spotkań autorskich w całej Polsce. Na każdym sale pękały w szwach. Z pisarką spotkało się łącznie około 5 tysięcy czytelników.

Zwieńczeniem licznych publikacji, recenzji i znakomitego przyjęcia przez czytelników były nominacje do ważnych nagród. 4 października 2015 roku Olga Tokarczuk zdobyła tę najważniejszą – Nagrodę Literacką Nike przyznawaną za najlepszą książkę roku. Olga Tokarczuk jest jedyną pisarką, która za każdym razem, gdy jej powieść trafia do finałowej siódemki Nike, otrzymuje nagrodę czytelników.

Odbierając nagrodę, Olga Tokarczuk powiedziała:

“To książka, która opowiada o ludziach, którzy szukają swojego miejsca w świecie, świecie skomplikowanym, obcym, wrogim, pełnym przemocy. (…) Pisałam tę książkę długo, przez siedem lat, ale jakoś tak się stało, że ona teraz jest wyjątkowo aktualna. Nagle okazuje się, że można ją czytać jako metaforę, jako znak tego, co się dzieje tutaj, teraz u bram Europy, i przypomina nam odwieczną opowieść o ludziach, którzy są w ruchu, którzy poszukują bezpiecznego miejsca.”

Przewodniczący jury Nagrody Nike Ryszard Koziołek podkreślił w laudacji, że: nagrodzona książka jest wspaniałą pochwałą różnorodności i bogactwa mówiącego świata, który nie ma kulturowego centrum, do którego każdy coś przyniósł i każdy opowiada własną historię. (…) Historia nie chce się jednak skończyć, Mesjasz nie przybywa, a świat trwa w niesprawiedliwości. I wtedy kilku śmiałków, bohaterów o niecierpliwych sercach dokonuje przedsięwzięcia tak szalonego, że byłoby ono literaturą, gdyby nie było historią. Wynajdują nowoczesnego Mesjasza, który za nic ma tradycję, religijne podziały, autorytet instytucji, jest heretykiem absolutnym, głoszącym pochwałę jednego różnorodnego świata stworzonego przez jednego Boga.

A co przyniesie przyszłość? Jak Księgi Jakubowe czytane będą za pięć, dziesięć, dwadzieścia lat? Bo że będą czytane, tego jesteśmy pewni.

Artykuł napisany został na podstawie materiałów prasowych Wydawnictwa Literackiego. Dziękujemy za ich udostępnienie, Redakcja.