Odsłony: 276
Wydaje mi się, że niemal każdy, kto studiował kierunki humanistyczne, społeczne, miał w jakimś stopniu do czynienia z socjologią i filozofią, to prędzej czy później zetknął się chociażby z fragmentami tego słynnego eseju hiszpańskiego filozofa. “Bunt mas “, jedno z najważniejszych dzieł myśli społecznej XX wieku, to książka, która się nie zdezaktualizowała, nadal prowokuje do dyskusji. Warto się z nią zapoznać.
Z moich obserwacji i osobistych wyborów wynika, że najczęściej sięgamy po beletrystykę i literaturę faktu, czasem po publikacje popularnonaukowe głównie o tematyce przyrodniczej. Rzadko natomiast wybieramy (pomijając konieczność zawodowo-naukową) książki z dziedziny filozofii i socjologii. A szkoda, bowiem wśród nich także znajdziemy ciekawe i przystępnie napisane teksty. Doskonałym przykładem jest “Bunt mas” z 1930 r. – klasyka myśli społecznej XX w., która i w XXI w. wydaje się dość uniwersalna i aktualna.
José Ortega y Gasset urodził się w 1883 roku w Madrycie. Studiował filozofię i prawo, podróżował po Europie. W wieku 27 lat otrzymał Katedrę Metafizyki na madryckim uniwersytecie. Pisał krytyczne, odważne, wnikliwe teksty. Uważano go za surowego moralistę. Zadebiutował “Medytacjami o Don Kiszocie”, gdzie wyraźnie zaznaczył swoje koncepcje: teorię okoliczności i perspektywizmu, rozważał istotę hiszpańskości, kultury śródziemnomorskiej i filozofię człowieka.
Jego pogląd zwany racjowitalizmem, opiera się na przekonaniu, że istnieje tylko racjonalny sposób poznania rzeczy, a życie jednostkowe jest fragmentem życia, ogólnie pojętego.
W “Buncie mas” opisał społeczno-kulturowe przemiany zachodzące w Europie na początku wieku XX, kryzys, odchodzenie elit do lamusa, upadek wartości i kultury wysokiej, zjawisko aglomeracji, kształtowanie się mas i zdobywanie przez nie władzy, wysuwanie się na pierwszy plan. Zdefiniował pojęcia elity, tłumu, mniejszości, większości itp.
,,Jesteśmy obecnie świadkami pewnego zjawiska, które czy chcemy czy nie, stało się najważniejszym faktem współczesnego życia publicznego w Europie. Zjawiskiem tym jest osiągnięcie przez masy pełni władzy społecznej (…) Historia zna już takie wypadki. Znane są także charakterystyczne rysy i konsekwencje takich kryzysów. Mają one też w historii swoją nazwę, zwą się: buntem mas.”
(s. 7)
“Masy możemy zdefiniować jako zjawisko psychologiczne, nie musi to być koniecznie tłum złożony z indywidualnych jednostek.”(s. 13)
„Masy to ‚ludzie przeciętni’. W ten sposób to, co było jedynie ilością, tłumem, nabiera znaczenia jakościowego; staje się wspólną społeczną nijakością. Masy to zbiór ludzi nie wyróżniających się niczym od innych, będących jedynie powtórzeniem typu biologicznego”. (s. 12)
José Ortega y Gasset nakreślił portret człowieka masowego, jako główną cechę przypisując mu przeciętność, nie wyróżnianie się niczym szczególnym. Absolutnie nie chodzi tu o podziały klasowe, nie o tzw. masę robotniczą. Przedstawił swoją teorię “dlaczego masy wtrącają się do wszystkiego i dlaczego czynią do w sposób gwałtowny”, rozważył zagadnienie prymitywizmu wobec techniki i historii. Zanalizował kolejne fazy rozwoju społeczeństw, największe niebezpieczeństwo dostrzegając w państwie jako tworze społeczno-politycznym. W drugiej części zaś podjął kwestie przyszłości Europy – “kto rządzi światem”, wskazując zagrożenia totalitaryzmem.
Oczywiście nie jest to tekst, który idealnie przystaje do współczesności, odnosi się bowiem do konkretnej sytuacji w Europie na początku XX wieku i nie z każdą myślą można się dziś zgodzić. Zaskakuje jednak ogólnie trafność wniosków autora i – oceniona z perspektywy czasu – trafna prognoza społeczna. Na pewno jest nad czym myśleć.
Zwłaszcza, gdy czyta się takie zdania: “Daje się zauważyć stały wzrost znaczenia pseudointelektualistów, niedouczonych , nie będących w stanie osiągnąć należytych kwalifikacji i którzy z natury rzeczy powinni być w tej dziedzinie zdyskwalifikowani” ( s. 16) albo ” Po prostu świat się nagle rozrósł, a wraz z nim i samo życie. Życie stało się nagle naprawdę “światowe” i chcę przez to powiedzieć, że treścią życia przeciętnego człowieka jest obecnie cały glob; że każda jednostka żyje życiem całego świata” ( s. 49) Tu nie sposób się nie uśmiechnąć- Gasset przewidział internety!;-)
Tekst eseju sam w sobie nie jest trudny w odbiorze, nie jest najeżony specjalistycznym słownictwem, ma charakter popularnego wykładu. Momentami bywa co prawda nieco nużąco, ale nie można autorowi odmówić wnikliwości, zaangażowania w podejmowaną problematykę i pasji przemawiania, wygłaszania swoich teorii.
Warto zmierzyć się z tą lekturą, wyciągnąć własne wnioski.
polecam, Agnieszka Grabowska
materiał chroniony prawami autorskimi
Wydawnictwo Replika
Tytuł: Bunt mas
Autor: José Ortega y Gasset
Przekład: Piotr Niklewicz
Tytuł oryginału: La rebelión de las masas
Liczba stron: 288
Data wydania: 2019
ISBN: 978-83-66217-75-1
